نشانه‌های نگارشی در نوشتن مثل تابلو‌های راهنما در رانندگی‌اند؛ نمی‌گذارند خواننده راهش به بیراهه و نهایتاً پرتگاه بکشد! از بین همۀ نشانه‌های نگارشی، هشت‌تا از بقیه پرکارترند. هرکدام را در مقاله‌ای جدا بررسی خواهیم کرد.

در این مقاله، خالِ نور را مستقیم روی علامت گیومه می‌اندازیم تا سراسر واضح ببینیمش و بررسی‌اش کنیم.

✅ در دو طرف نقل‌قول‌های مستقیم

این وظیفۀ اصلی گیومه به‌قدری مهم است که انگار خط فارسی، آن را برای همین به دنیا آورده است. گیومه دو سر دهانش را باز می‌کند و نقل‌قول‌های مستقیم را می‌بلعد.

نمونه:  

ناویراسته: موری گفت: همیشه می‌دانستم که می‌خواهی مرا بزنی.

ویراسته: موری گفت: «همیشه می‌دانستم که می‌خواهی مرا بزنی.»

✅ برجسته‌سازی اسم، عبارت‌های ناآشنا یا مشهور

یک کاربرد گیومه این است که بر تن اصطلاح‌ها، واژه‌ها و عبارت‌ها کت‌وشلوار می‌کند. به‌بیان دیگر، هرچه در گیومه قرار بگیرد متشخصانه‌تر خودنمایی می‌کند و از بقیۀ متن متمایز می‌شود. این کاربرد، بیشتر مخصوص عبارت‌های ناآشنا و علمی و فنی در جمله است.

نمونه:

ناویراسته: در زبان فارسی وام‌واژه‌ها کاربرد فراوانی دارند.

ویراسته: در زبان فارسی «وام‌واژه‌ها» کاربرد فراوانی دارند.

✅ عنوان مقاله

عنوان مقاله‌ها گیومه‌خورشان بالاست. درون متن هرجا خواستیم دربارۀ عنوان یک مقاله صحبت کنیم، آن را درون گیومه قرار می‌دهیم. همچنین در برخی شیوه‌های ارجاع برون‌متنی، نام مقاله در گیومه قرار می‌گیرد.

⚠️حالا که با چندوچون گیومه آشنا شدید، نوبت چم‌وخم‌هایش رسیده است. به‌کاربردن گیومه چند نکته دارد که باید به آن‌ها دقت کنید:

•  در فارسی نشانۀ گیومه به این شکل است: «» و بر اساس قوانین گیومه در ویرایش فارسی بهتر است که از شکل‌های لاتین آن مثل “ ” استفاده نشود.
•  علامت گیومه در کیبورد فارسی با گرفتن کلیدهای ترکیبی زیر گذاشته می‌شود:

ن/Shift+K

م/Shift+L

•  یادتان باشد درِ گیومه‌ها را باز رها نکنید! بسیار پیش می‌آید که فرد گیومه را باز می‌کند و هنگامی که عبارت یا جمله‌اش تمام می‌شود، فراموش می‌کند آن را ببندد.

 به نمونۀ زیر توجه کنید:

ناویراسته: آرتور شوپنهاوور می‌گوید: «زندگی مانند بازی شطرنج است. ما نقشه‌ای می‌ریزیم، اما اجرای آن مشروط به حرکت‌هایی است که رقیب به دلخواه می‌کند. این رقیب در زندگی، سرنوشت است. 

ویراسته: آرتور شوپنهاوور می‌گوید: «زندگی مانند بازی شطرنج است. ما نقشه‌ای می‌ریزیم، اما اجرای آن مشروط به حرکت‌هایی است که رقیب به دلخواه می‌کند. این رقیب در زندگی، سرنوشت است.»

•  توجه کنید که نشانه‌گذاریِ جمله‌های درون گیومه داخل آن قرار می‌گیرند.‌ همچون نشانه‌های درون گیومه در نمونۀ زیر:

ناویراسته: نیچه ادامه داد: «دستیابی به حقیقت از تردید آغاز می‌شود؛ نه از میلی کودکانه».

ویراسته: نیچه ادامه داد: «دستیابی به حقیقت از تردید آغاز می‌شود؛ نه از میلی کودکانه.»

•  اگر نقل‌قول‌ها در هم پیچیدند، آن‌هایی را که فرعی هستند، با دیگر نشانه‌های نقل‌قول مشخص می‌کنیم:

ناویراسته: معاذ جبل (رض) می‌گوید: «ابلیس را پسری است، نایب وی در بازارها بُود. وی را گوید: «به بازار شو و سوگند دروغ و مکر و خیانت و حیلت در دل‌های ایشان بیارای و با کسی که اول وی برسد و آخر وی بیرون آید همراه باش.»»

ویراسته: معاذ جبل (رض) می‌گوید: «ابلیس را پسری است، نایب وی در بازارها بُود. وی را گوید: ’به بازار شو و سوگند دروغ و مکر و خیانت و حیلت در دل‌های ایشان بیارای و با کسی که اول وی برسد و آخر وی بیرون آید همراه باش.‘ »

•  نقل‌قول‌های بیش از 40 کلمه یا 3 خط باید با اندازۀ قلم کوچک‌تر از متن اصلی، با تورفتگی و به‌صورت ایرانیک بیایند.

ناویراسته:
آرتور شوپنهاوور می‌گوید: «کسی که از نظر ذهنی پرمایه است، به‌دنبال زندگی آرام و باقناعت و در حد امکان بدون‌درگیری است. از‌این‌رو پس از اندک آشنایی با کسانی که به‌اصطلاح همنوع او هستند به انزوا کشیده می‌شود و اگر شعوری در حد کمال داشته باشد، تنهایی را برمی‌گزیند؛ زیرا آدمی هرچه در درون خود بیشتر مایه داشته باشد، از بیرون کمتر طلب می‌کند و دیگران هم کمتر می‌توانند چیزی به او عرضه کنند.»

ویراسته:

آرتور شوپنهاوور می‌گوید:

 کسی که از نظر ذهنی پرمایه است، به‌دنبال زندگی آرام و باقناعت و در حد امکان بدون‌درگیری است. از‌این‌رو پس از اندک آشنایی با کسانی که به‌اصطلاح همنوع او هستند به انزوا کشیده می‌شود و اگر شعوری در حد کمال داشته باشد، تنهایی را برمی‌گزیند؛ زیرا آدمی هرچه در درون خود بیشتر مایه داشته باشد، از بیرون کمتر طلب می‌کند و دیگران هم کمتر می‌توانند چیزی به او عرضه کنند.

•  گیومه کاری به نقل‌قول‌های غیرمستقیم ندارد. وقتی سخنی را غیرمستقیم نقل می‌کنیم، بدون گیومه می‌آید.

ناویراسته: نیچه گفت که «ذهن من آبستن است؛ آبستن کتاب‌‌هایی که در آن نضج گرفته. باری که تنها من قادر به حمل آنم.»

ویراسته: نیچه گفت که ذهن من آبستن است؛ آبستن کتاب‌‌هایی که در آن نضج گرفته. باری که تنها من قادر به حمل آنم.

•  دقت کنید که پس از علامت گیومه و پیش از بستن آن هیچ فاصله‌ای لازم نیست؛ مانند:

ناویراسته: سوفی گفت: « منظورتان این است که یا کاملاً درست جواب داده‌ام یا کاملاً اشتباه؟ »

ویراسته: سوفی گفت: «منظورتان این است که یا کاملاً درست جواب داده‌ام یا کاملاً اشتباه؟»

•  هنگامی که آرایۀ تضمین به کار می‌رود، یعنی شاعر از آیه و حدیث یا شعری از شاعری دیگر در شعرش استفاده می‌کند، باید آن در گیومه قرار گیرد. برای نمونه در بیت زیر حافظ مصراعی از شعر سعدی را تضمین کرده است:

«من از آن روز که دربند توام آزادم»                    پادشاهم که به دست تو اسیر افتادم

هدیۀ ویراویراست: سپاس از اینکه مقاله را تا پایان خواندید و با ما همراهید. شما را به لذت خواندن رباعی زیر از مولوی دعوت می‌کنیم:

گر هیچ نشانه نیست اندر وادی

بسیار امیدهاست در نومیدی

ای دل مبر امید که در روضۀ جان

خرما دهی، ار نیز درخت بیدی

ما برای نوشتن دربارۀ گیومه از منابعی استفاده کرده‌ایم. فهرست آن‌ها را اینجا قرار می‌دهیم تا اگر دوست داشتید، دراین‌باره بیشتر بخوانید.

📖 ذوالفقاری، حسن. (1398). آموزش ویراستاری و درست‌نویسی. ویراست چهارم. تهران: علم.

📖 سمیعی، احمد. (1398). نگارش و ویرایش. ویراست سوم. تهران: سمت.

نمونه‌ها را هم از کتاب‌های زیر برداشته‌ایم:

📖 آلبوم، میچ. (1394). سه‌شنبه‌ها با موری. ترجمۀ مهدی قراچه‌داغی. تهران: البرز.

📖 د.یالوم، اروین. (1397). وقتی نیچه گریست. ترجمۀ سپیده حبیب، تهران: قطره.

📖 شوپنهاوور، آرتور. (1396). در باب حکمت زندگی. ترجمۀ محمد مبشری، تهران: نیلوفر.

📖 گردر، یوستین. (1395). دنیای سوفی. ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: نیلوفر.

به‌کوشش گروه زبان‌شناسی ویراویراست

با قلم امیرعلی حسینی